Architektura ratusza

   Najważniejszym miejscem w życiu każdej osady był plac handlowy, który po otrzymaniu praw przez miasto stawał się placem centralnym nazywanym rynkiem. Głubczycki rynek ma unikatowy w Europie kształt ćwierci koła, a jego teren znacznie opada z północy na południowym, aż do rzeki Psiny. 

   W średniowieczu, wraz z otrzymaniem praw miejskich i rozwojem miast, mieszczanie budowali siedzibę dla swoich władz. Ratusz jako symbol władzy i jedności, często okazały, wznoszony był na środku rynku lub przy jednej z jego pierzei. Często wykorzystywano istniejące wcześniej założenia architektoniczne, np. sukiennice, domy kupieckie, itp., które podwyższano o kolejne piętra lokując w nich siedzibę miejskich rajców. Najdawniejsze dzieje głubczyckiego ratusza przedstawiają się podobnie. Ważną rolę w ich ustaleniu mają źródła historyczne oraz badania architektoniczne i archeologiczne przeprowadzone w II połowie XX w. 

   Prawa miejskie otrzymali głubczyczanie w I poł. XIII w. (co potwierdza dokument lokacyjny miasta Horni Benešov z 1253r. ), a wraz z nim przywileje, których przybywało w miarę upływu lat, i które miały pośredni wpływ na architekturę ratusza.

   W dokumencie przywileju miejskiego wydanego przez króla czeskiego Ottokara II w 1275r. określono opłatę za kramy. Kolejny władca Wacław czeski w 1298r. wyraża zgodę na „ urządzenie na placu targowym komory sukienniczej, którą się zazwyczaj nazywa domem targowym”. W 1332r. książę Mikołaj II nadał czynsz mieszczanom w Głubczycach z „domu kupieckiego”, kramów , ław szewskich, komór przekupniów, itp., a w 1383r. kolejny książę Mikołaj III sprzedaje miastu 12 komór sukienniczych. W tym samym roku książę nadaje mieszczanom czynsz z „domu kupców”, ratusza, 4 komór pod ratuszem, komór tkanin, kramów, ław szewskich i komór przekupniów. W dokumencie tym po raz pierwszy wymieniono ratusz. Na podstawie tych przekazów pisanych i badań reliktów średniowiecznego ratusza można odtworzyć jego pierwotny wygląd.

   Na środku rynku, którego przeznaczenie było handlowe, z północy na południe wzniesiono dwa równoległe względem siebie budynki. Inwestycji dokonano prawdopodobnie w oparciu o przywilej z 1298r., a przed 1332r., na co wskazują kształty profili zachowanych portali. Budynki miały wymiary około 23,5 x 6 m, z których każdy podzielony był na 6 pomieszczeń handlowych - komór sukienniczych. Materiałem budowlanym był połamany piaskowiec układany na zaprawie wapiennej. Pomiędzy 2 rzędami sukiennic istniało brukowane przejście z rynsztokiem pośrodku szerokie na 5 m, do którego można było wejść przez jedną z zamykających je przeciwległych bram. Każda z 12 komór miała od strony przejścia kamienny portal i okno, i różne powierzchnie ( od 3,9 x 2,7 m do 4,2 x 3,2 m). Całość założenia mierzyła około 23,5 x 16,9 m. Od strony wschodniej, równolegle do sukiennic znajdowało się przejście i rząd kramów kupieckich, najprawdopodobniej drewnianych opartych od wschodu na murowanej ścianie kurtynowej (równoległej do wschodnich sukiennic). W tym sąsiadującym ze wschodnimi sukiennicami przejściu, w ich zewnętrznym murze (od wschodu), wykonano 5 wnęk zamkniętych łukami odcinkowymi o szerokości ok. 1,3 - 1,5 m i głębokości 30 - 35 cm. Ich rozmieszczenie nie było związane z podziałem wewnętrznym sukiennic i prawdopodobnie służyły handlarzom do rozstawiania towaru.

   W niedługim czasie, bo już przed 1383r., wybudowano pierwszy ratusz. Do tego celu wykorzystano istniejące ściany sukiennic jednocześnie przedłużając je na południe (przez co uzyskano 4 dodatkowe komory). Na nich wzniesiono 1 piętro z cegły palonej układanej na zaprawie wapiennej. Zewnętrzne wymiary wynosiły 30,5 m długości i 22,5 m szerokości. Całość nakryto trójszczytowym dachem (przy czym ściany szczytowe znajdowały się od północy i południa budowli), otynkowano i pobielono, przy czym północna elewacja ratusza prawdopodobnie pokryta była ornamentem szarego koloru. Budowa ratusza spowodowała, że pierwotne przejście mające charakter wąskiej uliczki, zamieniło się w korytarz prowadzący do poszczególnych kramów, którego krańce zamknięto bramami. Gotycki ratusz zachował dotychczasowe funkcje handlowe parteru, a piętro służyć miało głubczyckim rajcom. W obecnym stanie badań nie można jednoznacznie określić lokalizacji pierwotnej klatki schodowej, prowadzącej na I piętro. Tę rolę pełniła kwadratowa kamienna wieża wzniesiona jeszcze w gotyku, lecz już po wybudowaniu piętra ratusza. Dowodem tego są 3 ściany od wschodu, północy i zachodu, które przylegają do północno wschodniego narożnika ratusza. Z nieznanych bliżej przyczyn realizację wieży o wymiarach około 5,2m x 5,2m i 1,5 – 1,65 m grubości muru zakończono na wysokości dostępu I piętra, to jest 8,5 m. Wyższe kondygnacje, jeżeli istniały, mogły być drewniane. W zachodniej ścianie dolnej kondygnacji wieży było wejście prowadzące do umieszczonych w jej wnętrzu schodów prowadzących na piętro przez otwór wykonany w północnej ścianie sukiennic. W tym czasie kramy za przejściem od wschodu także były murowane i piętrowe.

   W 1570r. po pożarze wyremontowano ratusz, nie zmieniając jego bryły zewnętrznej i układu pomieszczeń na parterze. Przesklepiono przejście miedzy komorami i część komór. Zwężono otwór bramy północnej prowadzącej do przejścia, który zamknięto łukiem pełnym z obramieniem wykonanym z ciosów tufu wulkanicznego. Zmieniono także na prostokątny otwór wejściowy prowadzący do komory w północno wschodnim narożniku ratusza, a wejście do przeciwległej komory zamurowano. W tym czasie nadbudowano ośmioboczne kondygnacje wieży, układając na zaprawie wapiennej cegłę w wątku jednowozówkowym.W poszczególnych ścianach nowo wzniesionych pięter wykonano niewielkie prostokątne okna oświetlające wnętrze. Wieża zwieńczona była hełmem. W 1603r. kolejny pożar zniszczył ratusz.

   W 1606r. wyremontowano spalony ratusz prawdopodobnie podwyższając go o trzecią kondygnację. Być może wykonano nowy także trójszczytowy dach kryty gontem, narożne wykusze oraz hełm na wieży. Całość pokryto sgraffito.

   W 1672r. wichura zerwała dach, który w 1676r. zamieniono na płaski i wykonano późnorenesansową attykę. Uzupełniono także brakujące sgraffito na elewacji ( patrz rycina z 1844r., s. 4). W takiej formie przetrwał ratusz do przebudowy według projektu Carla Lűdecke, która miała miejsce w latach 1862-1864.

Bibliografia:

Skrót: WUOZ - Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Opolu; Bakala J., Zrod mestského zřizeni na středovekém Opavsku, „Časopis Slezského Muzea”, 26 (1977), s. 102-104; Brykowska M., Ratusz w Głubczycach. Sprawozdanie z badań architektonicznych, Warszawa 1961 (maszynopis w WUOZ); Brykowska M., Sprawozdanie z badań zespołu śródrynkowego w Głubczycach, Warszawa 1962 (maszynopis w WUOZ); Czerner R., Zabudowy rynków. Średniowieczne bloki sródrynkowe wybranych miast Śląska, Wrocław 2002; Hofrichter R., Heimatkunde der Kreises Leobschütz, Bd II, Leobschütz 1911, s. 93 – 116; Königer E., Kunst in Obeschlesien, Breslau 1938, s. 68, 69, ryc. 67, Kutzner M., Studium historyczno-architektoniczne bloku śródrynkowego w Głubczycach, Wrocław 1957 (maszynopis w WUOZ Opole); Lasota Cz., Skarbek J., Badania architektoniczne ratusza w Głubczycach oraz sąsiednich piwnic nieistniejących kamienic, 2006 (maszynopis w WUOZ Opole); Maler K., Dzieje Głubczyc do 1742r., Opole 2003; Minsberg F., Geschichte der Stadt Leobschütz., Neisse 1828; Romanow J., Ratusz w Głubczycach, Wyniki badań architektonicznych, Wrocław 1987 (maszynopis w WUOZ); Troska F., Geschichte der Stadt Leobschütz, Leobschütz 1892; Witwicki M., Informacja historyczna dot. ewolucji układu przestrzennego zespołu ratuszowego w Głubczycach, Warszawa 1985 (maszynopis w WUOZ); Witwicki M., Problemy konserwatorskie zagospodarowania ratusza w Głubczycach, Warszawa 1995 (maszynopis w WUOZ).